تاریخچه سقط جنین در ایران باستان

تاریخچه سقط جنین در ایران باستان

 در طول قرنها زندگی بشر، سقط جنین مقوله ای در خور توجه بوده است. جوامع مختلف بر اساس دین و معیارهای اجتماعی خاصی که برای کنترل جامعه داشته‌اند، برای سقط جنین قوانین و ملاحظاتی را منظور نموده‌اند. در دنیای امروز سقط غیرقانونی جنین از شایعترین علل بستری مادران در بیمارستان است. از طرفی نهاد قانونگذار نیز بر اساس ملاحظات اخالقی و مذهبی برای افراد دخیل در انجام سقط جنین تنبیهاتی را در نظر گرفته است که در جوامع مختلف بر اساس سلامتی مادر متفاوت میباشند. این تنبیهات دارای سیر تاریخی جالب توجهی با توجه به ارزش نهادن به حیات جنین در کنار حیات مادر است.

قوانین و حقوق پزشکی از گذشته دور، جزئی از جوامع بشری بوده است. هرچه جامعه بشری پیشرفته تر باشد، توجه به این دسته از قوانین که موجب پاسداشت حقوق افراد جامعه میشود نیز بیشتر خواهد بود. بنابراین توجه به قوانین طبی در گذشته و مطالعه این قوانین موجب میشود برداشت قابل توجهی از فرهنگ و حقوق فردی جامعه آن روز به دست آید.

سقط جنین در ایران باستان، مصر کهن و امپراطوری چین و در بین کتابهای بازمانده از امپراطوری روم دارای ردپای پررنگی است. در بین متون کهن چینی اولین اشاره به سقط جنین در حدود  4500 سال پیش انجام شده است. اولین قانون مکتوب برای سقط جنین در قوانین حمورابی

( Hammurabi 1772قبل میلاد مسیح) به دست آمده است و اگر کسی به یک زن باردار یا جنین وی آسیب میرساند تنبیه میشد. به این ترتیب طبق قوانین حمورابی اگر این آسیب منجر به مرگ مادر میشد، مجازات فرد ضارب یا دختر وی مرگ بود. به نظر میرسد این قوانین بیشتر در جهت حفظ خانواده و حمایت از آن بوده است. اولین مدرک تاریخی مربوط به اجرای تنبیه در خصوص مادری که اقدام به سقط جنین کرده است، در امپراطوری آشور و حمورابی بوده که این تنبیه به چهارمیخ کشیده شدن، بدون حق خاکسپاری را برای مادر خطاکار به همراه داشته است.

قوانین سقط جنین در ایران باستان

در ایران باستان کتاب اوستا دارای مطالب مشخصی در خصوص سقط جنین بوده است که با توجه به حفظ فصلی از این کتاب تا تاریخ معاصر، مطالب آن دارای ارزش تاریخی بسیار زیادی است؛ تا جایی که در این کتاب به داروهایی که در سقط جنین کاربرد داشته نیز اشاره شده است. وندیداد که تنها فصل حفظ شده اوستا است به زنی به نام حنا اشاره کرده که به تکنیکهای سقط جنین آشنا بوده است و شاید مردم او را به عنوان پرستار یا ماما میشناخته‌اند. برخی تاریخ نگارها وی را بانویی مسن با مویی سپید توصیف کرده‌اند. این بانو در تاریخ با دلالتی در لفافه منفی حضور دارد تا جایی که در دوره ساسانی از وی بانویی موسپید با نیرویی شیطانی یاد شده است. در مجموع در ایران باستان سقط جنین عملی وقیحانه شمرده میشده است و مورد نفرین قرار میگرفته است. در بسیاری از متون به جای مانده از اوستا، دیدگاه‌ها و نظرات ایرانیان باستان در خصوص سقط جنین به دست می‌آید. البته در متون پهلوی کتاب آردا- ویراز نیز بسیاری از گناهان را نام برده است که از این جمله سقط جنین بوده که بر عاملینش نفرین فرستاده شده است.

جزئیات مختصری در خصوص قوانین سقط در دوران هخامنشی در دسترس است، اما در دوران ساسانیان و پارتیان از میان خطوط متون مذهبی وندادید، مطالبی در این خصوص به دست آمده است. در این متون سقط عملی مانند قتل به شمار آمده است و همه افرادی که در عملی نمودن آن نقش داشته‌اند، مجازات میشده‌اند. جالب توجه است که در این قانون تنها مادر درگیر نبوده است و تمامی افراد مرتبط با سقط را نیز شامل میشده است.

در فصل 12 وندادید "فرگارد "در خصوص سقط جنین مینویسد فردی که تصمیم به انجام این کار میگیرد و مادری که قصد سقط جنین دارد از داروهای خاص میتواند استفاده کند، ولی باید بداند که فرد ماما و زن باردار مورد نفرین همیشگی قرار گرفته و مسئولیت این کار برای همیشه بر گردنشان سنگینی خواهد کرد.

قوانین اجتماعی سقط جنین در پارس باستان

در پارس باستان تنبیه فرد خاطی که اقدام به سقط جنین کرده است تنها به سبب اثرات اجتماعی این تنبیه و کاهش وقوع آن در جامعه بوده است. در واقع این مجازات روشی برای پیشگیری از وقوع سقط جنین محسوب میشده است.

یکی دیگر از روشهای استفاده شده در ایران باستان جهت کاهش سقط و سایر عوارض حاملگی در ایران باستان، انتخاب یک مراقب برای مادر و جنین بوده است. این فرد سرپرست، شخصاً برای سلامتی مادر و جنین جوابگو بوده و تا زمان به دنیا آمدن بچه، اگر خطری متوجه مادر یا جنین میشد، علت متوجه سرپرست بوده و باید توضیح قانع کننده‌ای داشته باشد وگرنه سرپرست تنبیه میشده است. البته شوهر زن باردار و مادر وی یا هر کسی که با آن بارداری مرتبط بوده نیز دارای مسئولیت بوده‌اند. از طرفی در نبودِ این افراد در طی بارداری و زمان وضع حمل، افراد نزدیک به آنها دارای مسئولیت مراقبت از زن باردار و فرزند وی بوده‌اند، یعنی در واقع مسئولیت افراد در نبودِ هر یک، باز هم مشخص میشده است. پس از وضع حمل نیز وضعیت مادر و بچه باز هم زیر نظر بوده و تا 7 سالگی وی در نبودِ پدر، نزدیکترین فرد حاضر مسئولیت نگهداری از وی را بر عهده میگرفته است.

در کل آنچه که از مجموع قوانین ایران باستان در خصوص سقط بر می‌آید، نشانگر اعتقاد ایرانیان به جنین به عنوان یک انسان و داشتن حق حیات همانند سایر اعضای جامعه بوده است؛ به ترتیبی که در تمام قوانین، تمام اطرافیان زن باردار ملزم به حمایت از وی و جنین و سپس فرزندش میشده‌اند تا مادر از ترس تنهایی یا تصور بر نیامدن از عهده اداره فرزند، اقدام به سقط نکند و میتوان گفت این تفکر ارزشمند در کنار قوانین منع سقط در جوامع آن روزگار بی‌مانند بوده و حکایت از نگاه انسان دوستانه آن زمان دارد. لازم به ذکر است که در ایران باستان در صورت وقوع حاملگی به دنبال سوء استفاده جنسی، دولت، مادر و خانواده او را تشویق به نگهداشتن جنین می‌نمود.  همچنین خانواده آنها را ترغیب می‌کردند تا دست از شماتت مرد بردارد و مرد را تشویق میکرد تا با تأثر و ندامت به حضور ایشان برود و مسئولیت مراقبت از مادر و فرزند را از اعماق وجود خود بپذیرد و به آن عمل نماید. اگر زندگی این جنین ناخواسته توسط پدر یا مادرش تهدید میشد، با تنبیه دولت مواجه میشدند که باز هم دلالت بر قائل بودن حق حیات برای جنین به مانند پدر و مادرش بوده است.

قوانین سقط جنین در ایران امروز

در ایران تا سال 1370 خورشیدی، سقط جنین دارای محدودیت‌های شدیدی بوده است و فردی که اقدام به انجام آن مینمود، با مجازات روبرو میشد. در همین سال سقط جنین برای حفظ جان مادر قبل از ولوج روح مجاز شمرده شد. در سال 1376 خورشیدی بر اساس فتوای رهبری اجازه سقط جنین مبتال به تالاسمی ماژور قبل از ولوج روح با اخذ مجوز از پزشکی قانونی صادر شد. در 25 خرداد 1384 خورشیدی، آیین‌نامه سقط جنین درمانی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. به این ترتیب اگر ادامه حاملگی باعث به خطر افتادن جان مادر شود و یا نقص ژنتیکی جنین باعث بروز مشکلات بزرگی برای مادر شود، قبل ولوج روح (قبل از چهار ماهگی) به مادر و پزشک اجازه سقط درمانی داده میشود. بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت سالانه 200 هزار زن جان خود را به دلیل عوارض ناشی از سقط عمدی غیرقانونی از دست میدهند که 99 درصد این موارد در کشورهای در حال توسعه است.

سخن پایانی

ایرانیان در گذشته‌ای دور برخالف سایر تمدن‌های هم عصرشان با نکته‌بینی و انسان دوستی خاصی قوانین اجتماعی مناسبی برای حمایت از مادر و جنین وی داشته‌اند و متخصصین زنان و کارشناسان مامایی به عنوان وارثان این طرز فکر و دانش‌آموختگان مراقبت از مادر و جنین رسالتی سنگین را در امتداد این خط فکری بر دوش دارند.

نویسنده: الهام اختری، مجله زنان ، مامائی و نازائی ایران